بازار؛ گروه آب و انرژی: سلطه روسیه بر بازار گاز اروپا پایان یافت. شرکت گازپروم اعلام کرد که انتقال گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین از ساعت ۸ صبح به وقت مسکو در اول ژانویه، با پایان یافتن قرارداد بین دو طرف، متوقف می‌شود. کشورهای اروپایی پیش از این اعلام کرده بودند که ساختار بخش انرژی خود را بازسازی کرده و گاز روسیه را با گاز آمریکا و قطر جایگزین کرده‌اند.
خسارت میلیاردی توقف یک قرارداد برای روسیه و اوکراین
با وجود جنگ بین دو کشور، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در تاریخ ۱۹ دسامبر اعلام کرد که کی‌یف ممکن است اجازه دهد گاز روسیه از طریق اوکراین عبور کند، مشروط بر اینکه پرداخت‌ها به مسکو تا پایان جنگ به تأخیر بیافتد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، یک هفته بعد اعلام کرد که زمان کافی برای امضای قرارداد جدید در این سال باقی نمانده است.
در نهایت اینکه قراردادی که میلیاردها دلار درآمد گازی برای مسکو و هزینه‌های ترانزیت برای کی‌یف به همراه داشت، به خط پایان خود رسید. لازم به یادآوری است متوسط قیمت گاز روسیه ۳۳۹ دلار برای هر هزار مترمکعب بوده است. به همین دلیل پیش بینی می شود که روسیه امسال حدود ۵ میلیارد دلار از فروش گاز از طریق اوکراین به دست آورد.
گفتنی است گروه گازپروم که شامل واحدهای تولیدکننده گاز، نفت و برق است، در سال ۲۰۲۳، متحمل حدود هفت میلیارد دلار ضرر شد که نخستین ضرر این شرکت از سال ۱۹۹۹ بود و با کاهش شدید صادرات گاز به اروپا به دلیل تیرگی روابط غرب بر سر جنگ در اوکراین، روی داد.
همچنین گازپروم بدون در نظر گرفتن زیرمجموعه‌هایش در مدت ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۴، ۳۰۹ میلیارد روبل (۳.۲ میلیارد دلار) ضرر کرد؛ در حالیکه در مدت مشابه سال ۲۰۲۳، سود ۴۴۶ میلیارد روبل را گزارش کرده بود.
اوکراین بین ۸۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد دلار از هزینه‌های انتقال گاز در سال درآمد دارد. حالا این کشور برای جبران درآمد از دست رفته پس از پایان توافق ترانزیت گاز با روسیه، تصمیم گرفته که از اول ژانویه، تعرفه انتقال گاز برای مصرف کنندگان را چهار برابر کند
جالب است که بدانید اوکراین بین ۸۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد دلار از هزینه‌های انتقال گاز در سال درآمد دارد.
حالا اوکراین برای جبران درآمد از دست رفته پس از پایان توافق ترانزیت گاز با روسیه، از اول ژانویه، تعرفه انتقال گاز برای مصرف کنندگان را چهار برابر می‌کند. رگولاتور اوکراین، تصمیم برای افزایش تعرفه انتقال گاز داخلی از معادل ۲.۹۵ دلار، به ۱۱.۹۵ دلار را تصویب کرد. دیمیتری لیپا، مدیرکل اپراتور حمل گاز اوکراین اعلام کرد ۸۵ درصد از درآمد ما در سال ۲۰۲۴، از انتقال گاز فدراسیون روسیه حاصل شد. این به معنای آن است که فقط ۱۵ درصد از درآمد ما، از مصرف کنندگان داخلی بود.
حجم گاز ارسالی از مسیر اوکراین چقدر است؟
تأمین گاز روسیه به اروپا پس از حمله مسکو به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ به شدت کاهش یافته است و این امر اتحادیه اروپا را مجبور کرده تا وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش دهد. روسیه نیم قرن زمان صرف کرده بود تا سهم بازار گاز خود در اروپا را بسازد، که در اوج خود حدود ۳۵ درصد بود، اما اکنون به حدود ۸ درصد کاهش یافته است.
تا اول دسامبر، اتحادیه اروپا کمتر از ۱۴ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه از طریق اوکراین دریافت کرده که این مقدار نسبت به ۶۵ میلیارد مترمکعب گاز تحویلی در سال ابتدای قرارداد پنج‌ساله یعنی ۲۰۲۰، کاهش چشم گیری یافته است
تا اول دسامبر، اتحادیه اروپا کمتر از ۱۴ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه از طریق اوکراین دریافت کرده که این مقدار نسبت به ۶۵ میلیارد مترمکعب در سال زمانی که قرارداد پنج‌ساله اخیر در ۲۰۲۰ آغاز شد، کاهش یافته است.
تدابیر اروپا برای تامین انرژی مورد نیاز خود
اتحادیه اروپا پس از آغاز جنگ در اوکراین در سال ۲۰۲۲ تلاش‌های خود را برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه افزایش داد و به دنبال منابع جایگزین رفت. گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) از قطر و آمریکا و همچنین گاز خط لوله‌ای از نروژ، جایگزین منابع روسیه شدند. بر اساس گزارش اویل پرایس، این اتحادیه حتی به کشورهای عضو این بلوک هشدار داده بود که برای دنیای بدون گاز روسیه آماده شوند. سخنگوی کمیسیون اروپا هم به تازگی در اظهار نظری کرده که «آمادگی‌های اتحادیه اروپا، شامل تدابیر بهره‌وری انرژی، توسعه انرژی تجدیدپذیر و سیستم گاز منعطف است. زیرساخت گاز اروپا به حد کافی منعطف است تا گاز غیرروسی را از مسیرهای دیگر برای اروپای مرکزی و شرقی فراهم کند. این بلوک با ظرفیت جدید واردات ال‌ان‌جی از سال ۲۰۲۲، تقویت شده است.»
گفتنی است که گاز روسیه که از طریق اوکراین، ترانزیت می شد، فقط پنج درصد از گاز واردات گاز به اتحادیه اروپا را تشکیل می داد.
کدام کشورها از قطع گاز روسیه آسیب بیشتری می بینند؟
پیش بینی ها حاکی از این است که اتریش، مجارستان و اسلواکی، احتمالا پس از توقف این واردات، بیشترین آسیب را خواهند دید. البته کشورهایی همچون اتریش و اسلواکی اعلام کرده‌اند که با تکیه بر مسیرهای جایگزین، تأمین انرژی مصرف‌کنندگان تضمین شده است. کمیسیون اروپا نیز بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و زیرساخت‌های گاز انعطاف‌پذیر تأکید کرده است.
در این میان تأمین گاز اسلواکی ممکن است از مجارستان، حدود یک سوم از اتریش و مابقی از جمهوری چک و لهستان تأمین شود. وزارت اقتصاد اسلواکی هم در اینباره اعلام کرد این کشور در معرض ریسک کمبود نیست اما اکنون با ۱۷۷ میلیون یورو (۱۸۴ میلیون دلار) هزینه اضافی برای استفاده از مسیرهای دیگر تامین گاز روبروست.
جمهوری چک هم احتمالاً بیشتر از خطوط لوله آلمان تأمین گاز خواهد کرد و از معافیت از مالیات گاز داخلی آلمان از اول ژانویه بهره‌برداری می‌کند. همچنین چک اعلام کرده که آماده است تا ظرفیت‌های انتقال گاز و ذخیره‌سازی گاز را به اسلواکی ارائه دهد.
قیمت ها در بازار چه تغییری می کند؟
️ تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند توقف ترانزیت گاز از اوکراین تأثیر قابل‌توجهی بر بازار نداشته باشد، زیرا حجم باقی‌مانده نسبتاً اندک است. قیمت گاز در اروپا نیز تغییر محسوسی نداشته و تنها اندکی افزایش یافت و با قیمت پایه ۴۸.۵۰ یورو در هر مگاوات ساعت بسته شد.
در حال حاضر از مسیرهای قدیمی روسیه به اروپا، تنها خط لوله ترک‌استریم فعال است که از دریای سیاه عبور کرده و به ترکیه و کشورهای اروپای مرکزی مانند مجارستان و صربستان گازرسانی می‌کند.
